De schaduwzijde van macht en hoe die te transformeren
Macht is een onmiskenbare werkelijkheid in iedere organisatie. Zij ordent en schept richting, maar draagt ook een schaduw met zich mee.
De schaduwzijde van macht en hoe die te transformeren
Macht is een onmiskenbare werkelijkheid in iedere organisatie. Zij ordent en schept richting, maar draagt ook een schaduw met zich mee. Die schaduw verschijnt niet in formele structuren, maar in de onzichtbare lagen van gedrag en beleving: in de angst om fouten te maken, de neiging om te zwijgen, en het subtiele spel van wie spreekt en wie zwijgt. Daar, in die onderstroom, worden beslissingen niet alleen genomen maar ook ingekleurd door emoties, loyaliteiten en onuitgesproken verwachtingen.
Wanneer macht niet bewust wordt gehanteerd, wordt zij defensief. Leiders houden vast aan controle, teams passen zich aan, en een cultuur van voorzichtigheid verdringt de ruimte voor experiment en tegenspraak. Dit gebeurt zelden uit slechte intenties. Het is een psychodynamische reflex: leiders vrezen gezichtsverlies of chaos, medewerkers zoeken veiligheid in conformiteit. Zo ontstaat een kringloop waarin macht onzichtbaar sturend wordt, zonder dat zij nog openlijk ter discussie mag staan.
De verborgen dynamiek van afhankelijkheid
De schaduwzijde van macht wordt vooral zichtbaar in afhankelijkheidsrelaties. Wie afhankelijk is van erkenning, middelen of goedkeuring, weegt zijn woorden. Er ontstaat een subtiele vorm van zelfcensuur. Niet omdat mensen niet wíllen bijdragen, maar omdat zij aanvoelen dat te veel tegenspraak risico’s met zich meebrengt. Deze stilzwijgende dynamiek verarmt de collectieve intelligentie van organisaties. Wat niet gezegd wordt, kan ook niet worden onderzocht – en wat niet wordt onderzocht, kan ook niet veranderen.
Het pad van transformatie
De transformatie van de schaduwzijde van macht vraagt om een dubbele beweging. Enerzijds vraagt het om zelfonderzoek van leiders: het vermogen om de eigen behoefte aan controle, erkenning of zekerheid onder ogen te zien. Anderzijds vraagt het om het scheppen van structuren en rituelen die macht bespreekbaar maken. Feedbacksessies, dialoogronden, en expliciete afspraken over besluitvorming helpen om de energie die nu ondergronds blijft, naar het licht te brengen.
Cruciaal hierin is psychologische veiligheid. Pas wanneer mensen ervaren dat het uitspreken van lastige waarheden niet wordt afgestraft, maar gewaardeerd, kan macht transformeren van een bron van angst naar een bron van gezamenlijke kracht.
Macht als gedeelde verantwoordelijkheid
De schaduwzijde van macht verdwijnt niet door haar te negeren, maar door haar te erkennen en te delen. Leiders die hun positie niet verdedigen, maar openstellen voor participatie, creëren een veld waarin macht relationeel wordt: iets dat niet toebehoort aan één persoon, maar voortdurend wordt vormgegeven in het samenspel tussen mensen.
Dan verliest macht haar defensieve karakter. Ze wordt een instrument voor focus, besluitvaardigheid en richting – gedragen door een cultuur waarin tegenspraak welkom is, waar fouten niet worden verborgen maar gebruikt om te leren, en waar het gesprek over macht zelf een teken van volwassenheid is.
In die beweging, van verborgen naar zichtbaar, van individueel naar gedeeld, ligt de werkelijke transformatie: macht die niet langer in de schaduw werkt, maar het licht versterkt waarin mensen samen hun weg vinden.
René de Baaij
